ถ้าไทยมีผีสาวเฮี้ยนเป็น ‘นางนาค’ ญี่ปุ่นมี ‘ซาดาโกะ’ เกาหลีก็มี ‘ชอ-นยอ ควีชิน’ หรือ ‘ผีสาวโสด’
“เธอจะมีเลือดเประขอบปาก คางยาว ผมยาว ใส่ชุดฮันบกไว้ทุกข์สีขาว มีดวงตาอาฆาตและสะท้อนเหมือนแสงเลเซอร์ เป็นผีไม่แต่งตัว ไม่มีปิ่นปักผม”
‘ผีสาวโสด’ หรือ ‘ชอ-นยอ ควีชิน’ พบได้ในวรรณกรรมเกาหลีหลายเรื่อง ไม่ว่าจะเป็น ‘ชินริบซ็อลฮวา’ ที่เล่าถึง ‘ชินริบ’ นายทหารที่ช่วยเหลือหญิงสาวจากผีร้าย หญิงสาวผู้นั้นเลยขอติดตามชินริบแต่ถูกเขาปฏิเสธ เธอจึงกระโดดน้ำฆ่าตัวตาย ชินริบเลยถูกเธอเข้าฝันและล่อลวงให้เขาตัดสินใจพลาดและเสียชีวิตในสงคราม หรือ ‘อารังซ็อลฮวา’ ที่เล่าถึงการปรากฏตัวของผีสาวโสดที่เข้าฝันเจ้าเมืองเพื่อทวงคืนความยุติธรรมและปลดปล่อยความแค้นของตน
#Spectroscope: โสด เหงา เป็นผีสาวโสด: ตำนานผีเกาหลีใต้กับผู้หญิงโสดที่ยังโหดไม่เท่า ‘การแต่งงาน’ ในศตวรรษที่ 21
ช่องยูทูป ‘Oh my TV Musogin-do Saramida’ อธิบายว่าผีสาวโสดน่ากลัวที่สุด เพราะมี ‘ฮัน’ หรือ ความโศกเศร้า ในมิติของความสิ้นหวัง ไร้ที่พึ่งพา ถูกกดขี่สูง เมื่อตายไปจึงมีความแค้นมาก หากอยากปลดปล่อยดวงวิญญาณต้องจัดพิธีแต่งงานระหว่างผีสาวโสดกับผีชายโสด หรือหากต้องการขับไล่ดวงวิญญาณผีสาวโสดออกจากบ้าน ต้องเอาปลัดขิกมาซ่อนไว้ในบ้าน คนทรงเจ้า Myeongjusindang ก็บอกตรงกันว่าในบรรดาผีทั้งหมดในเกาหลี ผีสาวโสดเป็นผีที่ปราบยากที่สุด เพราะมีฮันสูงจากความไม่สมหวังในรัก
#ขงจื่อสอนไว้มีผู้ชายไม่มีเฉา – เบื้องหลังความน่ากลัวของผีสาวโสด
ผีเป็นกลไกหนึ่งในการควบคุมทางสังคม การควบคุมคนด้วยความกลัวในชีวิตหลังความตายเป็นกลไกหนึ่งที่ทำงานในความคิดของคนที่มีชีวิตอยู่ หรืออธิบายง่าย ๆ ว่า สร้างคนตายไว้หลอกคนเป็น และการมีผีโสดน่ากลัวที่สุดก็สืบเนื่องมาจากค่านิยมในสังคมเกาหลีใต้ที่ให้ความสำคัญเรื่องการ ‘มีคู่’
เกาหลีใต้มีผีชายโสดเช่นกัน แต่ระดับความเฮี้ยนเทียบกันไม่ติด แนวคิด ‘ต้องแต่งงาน’ ที่ทำงานโดยเฉพาะกับ ‘หญิงสาว’ เลยทำให้ผีสาวโสดเฮี้ยนเป็นอันดับ 1 ชุดความคิดนี้มีรากฐานจากขงจื่อที่มีแก่นว่าด้วยครอบครัวนิยม (Familism) และให้ความสำคัญกับการสืบต่อประเพณี เมื่อผู้หญิงไม่ได้แต่งงาน จึงไม่ถูกนับเป็นสมาชิกของครอบครัวใด เมื่อโสดจึงไม่มีความสามารถในการสืบต่อประเพณีและถูกจดจำในฐานะสมาชิกครอบครัว ค่านิยมนี้สร้างบรรทัดฐานทางสังคมแก่ผู้หญิงว่าต้องไม่พึ่งพาตัวเอง ต้องมีผู้ดูแลเข้าไว้ การเป็นหญิงที่ดีในเกาหลีจะต้องมีผู้ดูแลอยู่เสมอ
บิดาที่ดูแลก่อนแต่งงาน สามีที่ดูแลตอนแต่งงาน และลูกชายที่ดูแลหลังจากสามีเสียชีวิต
ค่านิยมเป็นผู้หญิงเท่ากับผู้ถูกปกครองนี้ได้รับความสำคัญกลายเป็นหลักปฏิบัติ 3 ประการที่เรียกว่า ‘ซัมจงจีโด’ หมายถึงชีวิตหญิงคนหนึ่ง เมื่อเป็นเด็กหญิงต้องเชื่อฟังพ่อ หลังแต่งงานต้องเชื่อสามี และหลังสามีตายต้องเชื่อฟังลูกชาย ผีสาวโสดแสนอาภัพจึงกลายเป็นผีร้ายในสายตาคนเกาหลี เพราะเธอยังไม่ทันมีสามีก็สิ้นใจ แถมยังไม่มีลูกชายให้ตนได้เชื่อฟังอีกด้วย น่าคิดว่าเป็นเพราะไม่มีผู้ชายคอยควบคุมดูแลด้วยหรือไม่ ผีสาวโสดถึงร้ายได้ขนาดนี้ ?
ใน ‘ชิลกอจีอัก’ หนังสือสอนหญิงในเกาหลีใต้ก็พูดถึงข้อห้าม 7 ประการในการเป็นภรรยาที่ดี ระบุถึงคุณลักษณะต่าง ๆ ที่หญิงคนหนึ่งต้องไม่ทำในฐานะในภรรยา เช่น ไม่สามารถดูแลพ่อแม่สามีได้ ไม่สามารถมีลูกชายได้ ข้อห้ามเหล่านี้ร้ายแรงขนาดที่ว่าสามีสามารถหย่าร้างกับเธอได้ทันทีหากเธอไม่มีลูกชายให้ หรือหากเป็นโรคร้าย สามีก็ทิ้งเธอได้ทันทีเช่นกัน และอีกเบื้องหลังที่ข่มขู่แกมให้เกียรติผู้หญิง คือบทบาทการผลิตในสังคมเกษตรกรรม ‘ลูกชาย’ เป็นกำลังแรงงานสำคัญ และเป็นหน้าที่ของผู้หญิงต้องให้กำเนิด การแต่งงานที่กลายเป็นพิธีเปลี่ยนผ่านสู่การเป็นผู้ใหญ่ไปในตัวจึงเหมือนคำสาปของผีสาวโสดที่ไม่สามารถเข้าสู่โลกผู้ใหญ่ได้ ได้แต่วนเวียนเฝ้าฝันถึงโลกข้างนอกนั่นจนตาย ตายไปแล้วก็ไม่ถูกจดจำในสถานะใดเลย สิ่งนี้สร้างความเจ็บปวดและความน่าสะพรึงกลัวสำหรับผู้หญิงไม่น้อย
#เป็นผีสาวโสดน่ากลัว – แต่การแต่งงานอาจจะน่ากลัวกว่า?
ไม่ใช่ว่าการต้องตายเป็นผีสาวโสด หรือโสดแต่เกิดจนตายจะไม่ใช่เรื่องน่ากลัว แต่การต้องแต่งงานเข้าไปเป็นกึ่งทาสในเรือนเบี้ยอาจทำให้ ‘ตายทั้งเป็น’
ท่ามกลางกระแสต่อต้าน ‘ความเท่าเทียมทางเพศ’ ในเกาหลีใต้ ซีรีส์หลายเรื่องก็ได้กลายเป็นเครื่องมือปฏิวัติค่านิยมเก่าแก่โดยสอดแทรกเนื้อหาของความไม่เท่าเทียมทางเพศในชีวิตหลังแต่งงาน ทั้งการปรนนิบัติสามีและยังต้องลามไปถึงครอบครัวสามี เช่น ฉากทำอาหารในวันไหว้บรรพบุรุษ ที่หญิงสาวคนหนึ่งจะต้องร่วมหมักกิมจิ หั่นผักนับร้อยต้น ผัดอาหารอยู่หน้าเตาทั้งวัน ทำเครื่องเคียงพันอย่าง แล้วยังต้องเก็บล้างจานอาหารที่เธอคนนั้นอาจไม่ได้แตะต้องเลยสักนิด เช่น ในเรื่อง Because this is my first life (2024) ที่ถึงนางเอกจะแต่งงานเข้าบ้านสามี (กำมะลอ) แต่ก็ยังต้องทำตามพิธีเกาหลีดั้งเดิม ที่ต้องถ่อไปยังบ้านสามี ร่วมทำอาหาร เก็บล้างจานทั้งหมด ถึงแม้ ‘พระเอก’ ในเรื่อง จะพอมีจิตสำนึกอยากช่วยล้างจานเหล่านั้น แต่แม่สามีหรือแม่แท้ ๆ ของเขาเองก็ห้ามไว้เพราะมัน ‘ขัดประเพณี’ หรือในโหมดย้อนกลับแบบเรื่อง Queen of Tears (2024) ที่พระเอกแต่งงานเข้าบ้านนางเอก ทำให้มีฉากที่ลูกเขยตระกูลนี้ต้องคว้าผ้ากันเปื้อนร่วมกันจัดเครื่องเคียงใส่จาน พร้อมทั้งตั้งหน้าตั้งตาทำอาหารไหว้บรรพบุรุษบ้านนางเอก ความไม่เท่าเทียมเหล่านี้จึงถูกเผยแพร่ออกมาเป็นฉากละครให้เข้าใจง่าย ๆ ว่าทำไมคนคนหนึ่ง ไม่ว่าเพศใดก็ตามถึงไม่อยากแต่งงานเข้าไปใช้ชีวิตเช่นนี้
อีเยอึน (Lee Ye-eun) นักศึกษาในกรุงโซล วัย 25 ปี ก็กล่าวว่าเธอไม่เคยคิดแม้แต่จะมีแฟน จะไม่แต่งงาน และไม่มีลูกอย่างแน่นอน ไม่ว่าอีกฝ่ายจะให้เงินเธอเท่าไหร่ก็ตาม
“ฉันไม่อยากแต่งงาน ไม่ใช่เพราะหาผู้ชายดี ๆ ไม่เจอ แต่เพราะสังคมนี้ต่างหากที่ทำให้ผู้หญิงเป็นฝ่ายเสียเปรียบตั้งแต่ก้าวเท้าเข้าไปในความสัมพันธ์”
(The Guardian, 2022)
มนตร์ขลังแห่งความน่ากลัวที่เสื่อมสภาพลงของผีสาวโสดจึงไม่ได้เกิดเพียงเพราะ คนเกาหลีเชื่อในเรื่องผีสางน้อยลง แต่เป็นเพราะสภาพสังคมที่ทำให้เห็นด้วยว่า การตายไปอย่างโสด ๆ นั้นอาจจะดีเสียกว่า
#ความเสื่อมของผีสาวโสด – สู่ตัวเลขโคตรโหดของอัตราการไม่เกิด
TNN World รายงานถึงอัตราคนโสดที่เพิ่มขึ้นในเกาหลีใต้ โดยมีแนวโน้มสูงขึ้นในทุก ๆ ปี ในปี 2565 คนเกาหลี โสด 7.5 ล้านครัวเรือน ซึ่งคิดเป็น 34.5% จากปี 2564 ที่ 7.1 ล้านครัวเรือน ความนิยมเป็นโสดนี้ส่งเสริมวัฒนธรรม ‘ฮนจก (honjok)’ ที่แปลง่าย ๆ ว่า การอยู่ตัวคนเดียวในเกาหลีใต้ กระทั่งว่าโรงแรมในเกาหลียังออกแพ็กเกจ me-time สำหรับคนที่เข้าพักคนเดียว หรือแม้แต่ร้านอาหารก็ออกโปรโมชัน ฮนพับ (honbap) ให้กินข้าวคนเดียวได้อย่างเอร็ดอร่อย สนองความนิยมของวัฒนธรรมฮนจกให้ ‘อยู่คนเดียว’ กันได้สบายขึ้น อัตราคนโสดในเกาหลีพุ่งสูงขึ้น สวนทางกับจำนวนเด็กเกิดใหม่และวัยแรงงานในระบบที่น้อยลง
ในปี 2023 ค่าเฉลี่ยการมีลูกสำหรับหญิงชาวเกาหลีใต้ลดเหลือเพียง 0.72 จาก 0.78 ในปี 2022 จำนวนทารกเกิดใหม่ในปี 2022 มีจำนวนไม่ถึง 250,000 คน ตัวเลขนี้จะทำให้ปี 2072 เกาหลีใต้จะเหลือประชากรประมาณ 36,220,000 คน เทียบกับตัวเลข 51 ล้านคน ในปี 2023 และเป็นไปได้ว่าจะลดเหลือเพียงครึ่งเดียวในปลายศตวรรษ ถ้าเกาหลีใต้ยังอยากรักษาอัตราส่วนประชากรให้อยู่ในระดับเดิมได้ หญิงเกาหลีใต้คนหนึ่งจะต้องมีลูกถึง 2.1 คน รัฐบาลเกาหลีใต้จึงเร่งสุดกำลังในการขยายอัตราเด็กเกิดใหม่ในประเทศ ไม่ว่าจะออกนโยบายผ่อนผันการเกณฑ์ทหาร (ให้สามี) ถ้ามีลูก จัดงานเดตให้คนมาหาคู่ หรือสร้างนโยบายจูงใจให้คนแต่งงานกันมากขึ้น แต่ก็ยังไม่มีวี่แววว่าจะได้ผล
เห็นทีเกาหลีใต้อาจจะต้องปลุกผีสาวโสดให้ขึ้นมาสะท้านอีกครั้ง หรือไม่ก็อาจต้องปลุกผีกระทรวงความเท่าเทียมทางเพศและครอบครัวที่เหลือแต่ซาก ให้ขึ้นมาสร้างผลงานจูงความก้าวหน้าของสังคมเสียแทน
Content by Ms.Calico
Graphic by เจ้าชายอ๊บ
อ้างอิง
ThaiPBS: https://bit.ly/48qlbDi
The Guardian: https://bit.ly/3AmyUhL
วีรญา กังวานเจิดสุข: https://bit.ly/3NHgwDs
#SPECTRUM #พื้นที่ความคิดของทุกสีสัน
“กรุณาแสดงความเห็นอย่างสุภาพและสร้างสรรค์ ทีมงานสงวนสิทธิ์ในการลบหรือดำเนินการตามสมควร กับความเห็นที่สร้างความเกลียดชัง (hate speech) หรือละเมิดสิทธิของบุคคลอื่น”
